اوضاع اقتصادی خراسان و ماوراءالنهر در عهد سامانیان(279-389 ه.ق)

دولت سامانیان از زمان روی کار آمدن امیر اسماعیل در سال 279 ه.ق/ 892م، در بخارا پایه گذاری گردید و در اواسط قرن چهارم ه.ق/ دهم میلادی از زمان نوح بن نصر (331- 343 ه.ق/ 944- 956م) روبه ضعف نهاد و نهایتاً توسط ایلک خانیان در سال 389 ه.ق/ 1002م برچیده شد. اقتصاد از جمله عواملی است که در تثبیت و تداوم دولت تأثیرات عدیده ای دارد، که دولت سامانیان نیز از این قاعده مستثنی نبودند، به طوری که اقتصاد یکی از شاخصه های مهم در ظهور و ثبات، آن دولت به شمار می رفت. محدوده قدرت سامانیان در خراسان و ماوراءالنهر و دیگر مناطق تابعه آن خلاصه می گردید. حمایت شاهان سامانی بالاخص امرای نخستین آن از جمله اسماعیل بن احمد. احمدبن اسماعیل و نصربن احمد. در زمینه ی اقتصاد شهری اقتصاد روستایی به ویژه مالیات ها و نقش تجارت در حوزه جاده ابریشم؛ باعث بلوغ و تعالی شهرهای آن دوره گردید؛ که همه این-ها در سایه ی سیاست های اتخاذ شده ی امیران سامانی؛ در ایجاد امنیت و ثبات سیاسی؛ سبب رونق اقتصادی و پیشرفت هر چه بیشتر مناطق تحت سیطره شان گردید. اما ضعیف قدرت دولت امیران سامانی در اواسط حکومتشان؛ منازعات طولانی مدت با آل بویه؛ پر رنگ تر شدن نقش عناصر ترک در ساختار سیاسی و نظامی و حملات ایک خانیان به قلمرو آن ها باعث نابسامان شدن اوضاع اقتصادی و به تبع آن فشارهای مالیاتی بر سایر اقشار و طبقات جامعه گردید و آن امنیتی که در دوره امیران نخستین سامانی سبب آبادانی و پیشرفت شهرهای خراسان و ماوراءالنهر از لحاظ مالی و اقتصادی گردیده بود؛ رو به افول نهاد و دیگر به اوج اولیه خود تا پایان حکومت سامانی بازنگشت.